№ 16 / 1194 за 2015-04-18
Як прайсці на вуліцу Рэйтана?
Яшчэ раз пра нацыянальных герояў: хто не варушыцца — будзе аўтсайдарам
Магчыма, камусьці тэма “вяртання імёнаў” ужо набіла аскому, але відавочна, што актуальнасці яна пакуль не страціла. Прычым абмяркоўваць яе даўно пара не ў “агульнапатрыятычным”, але ў практычным аспекце. У лютым і сакавіку ў галерэі “Лабірынт” Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі прайшла мастацкая выстаўка “Тадэвуш RE:turn”. Яе куратары Алесь РОДЗІН і Зміцер ЮРКЕВІЧ прапанавалі рэдакцыі “К” правесці “круглы стол”, прысвечаны новым і традыцыйным спосабам ушанавання знакамітых постацей беларускай гісторыі. І паколькі згаданая выстаўка — акурат досвед такога практычнага падыходу, на ініцыятыву мы адгукнуліся ахвотна. У гутарцы ўзялі ўдзел рэжысёр і пісьменнік Уладзімір АРЛОЎ, філолаг, супрацоўнік Інстытута гісторыі Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі Алесь ЖЛУТКА, член тапанімічнай камісіі пры Мінгарвыканкаме, гісторык Іван САЦУКЕВІЧ, оперны спявак, даследчык і папулярызатар музычнай спадчыны Беларусі Віктар СКАРАБАГАТАЎ, намеснік дырэктара Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі па навуковай працы і выдавецкай дзейнасці Алесь СУША, гісторык, дацэнт Інстытута бізнесу і менеджменту тэхналогій БДУ Анатоль СЦЕБУРАКА, намеснік старшыні Ляхавіцкага райвыканкама Дзіяна ТРЫСЦЕНЬ, метадыст аддзела ІРКСМ таго ж раёна Наталля СКРЫПНІК, а таксама журналісты “К” Ілья СВІРЫН і Кастусь АНТАНОВІЧ.
Ілья СВІРЫН: — Мастацкая выстаўка ў гонар гістарычнай асобы — гэта для нас альбо штосьці новае, альбо, хутчэй, “добра забытае старое”. Такі спосаб нагадаць пра героя падаецца даволі дзейсным — і, у дадатак, не надта затратным. Таму, як кажуць, нішто не перашкаджае паўсюднаму працягу… Праект “RE:turn” цікавы яшчэ і досведам супрацоўніцтва арт-суполкі і такой паважнай установы, як Нацыянальная бібліятэка Беларусі…
Алесь СУША: — У нашых сценах рэгулярна ладзяцца разнастайныя мерапрыемствы, прысвечаныя знакамітым постацям беларускай гісторыі, прычым мы не толькі рыхтуем іх самі, але і адгукаемся на прапановы неабыякавых людзей. Лічу, грамадская ініцыятыва ў гэтай справе павінна толькі пашырацца. Папулярызацыя праз мастацкія імпрэзы — гэта, магчыма, нават больш эфектыўны шлях, чым афіцыйныя мерапрыемствы. Што да нацыянальных герояў наогул… Думаю, іх можна ўмоўна падзяліць на тры катэгорыі. Па-першае, гэта прызабытыя постаці, якія патрабуюць увядзення, так бы мовіць, у масавы ўжытак. Сярод іх — як героі агульнанацыянальныя — прыкладам, той жа Тадэвуш Рэйтан, — так і рэгіянальныя: асобы, якія зрабілі вялікі ўнёсак у развіццё свайго краю і павінны стаць прыкладам для сучаснікаў.
Іван САЦУКЕВІЧ: — Перакананы, на кожным сайце райвыканкама павінна быць старонка, прысвечаная такім асобам.
Алесь СУША: — Другая катэгорыя — імёны, вядомыя, здаецца, усім. На жаль, пра іх таксама даводзіцца “нагадваць”, бо калі не рабіць ніякіх захадаў, памяць знікае. Урэшце, трэцяя катэгорыя — нашы сучаснікі. Поруч з намі жывуць людзі, якім трэба паспець сказаць дзякуй яшчэ пры жыцці. Іншыя народы ўмеюць любіць і цаніць сваіх герояў, а нам уласцівае гэткае “самаедства”…
Ілья СВІРЫН: — 21 сакавіка, акурат за пару дзён да нашай сустрэчы, былі 175-я ўгодкі з дня нараджэння Францішка Багушэвіча. Думаю, мяне не звінавацяць у перабольшанні, калі я скажу, што гэтая знакавая дата засталася практычна незаўважанай.
Алесь СУША: — Мне прыгадаліся толькі марка і канверт, выпушчаныя з гэтай нагоды “Белпоштай”. А яшчэ сёлета — 525-я ўгодкі з дня нараджэння Францыска Скарыны. І хто пра іх згадаў, калі па вялікім рахунку? Хаця, здавалася б, першадрукар ды асветнік — менавіта тая постаць, якая станоўча ўспрымаецца літаральна ўсімі слаямі грамадства…
Ілья СВІРЫН: — 21 сакавіка нарадзіўся не толькі Багушэвіч, але і Ёган Себасцьян Бах. І вось, купка энтузіястаў зладзіла з гэтай нагоды ў Мінску шыкоўны праект: маладыя музыканты гралі класіку ў падземных пераходах. Рэзананс гэтая акцыя мела куды большы, чым юбілей пачынальніка новай беларускай літаратуры. І з дадзенай нагоды прыгадваецца прымаўка пра ляжачы камень...
Алесь СУША: — Як засведчыла ўжо хаця б згаданая выстаўка, менавіта асабісты імпэт дазваляе дасягнуць добрага выніку. Бо фармальнае стаўленне зазвычай толькі шкодзіць справе…
Віктар СКАРАБАГАТАЎ: — Дарэчы, пра Баха… Калі б у сярэдзіне ХІХ стагоддзя вы пацікавіліся ў шараговага немца, хто гэта такі, ваш суразмоўца, хутчэй за ўсё, паціснуў бы плячыма. У прысвечанай Баху манаграфіі Альберта Швейцара, выдадзенай у 1905-м, я сустрэў такую думку: час кампазітара яшчэ не прыспеў, але ён абавязкова прыйдзе. Уласна, прагноз спраўдзіўся…
Алесь СУША: — Цяжка паверыць, што яшчэ гадоў сто таму імя Скарыны таксама было знаёмае хіба купцы “вузкапрофільных” навукоўцаў. Першая згадка пра яго ў беларускім масавым выданні — сціплы артыкульчык з карцінкай у “Каляднай пісанцы” 1913 года…
Ілья СВІРЫН: — Адпаведна, нацыянальнымі героямі не нараджаюцца і нават не становяцца — іх ствараюць…
Алесь СУША: — У 1925-м у БССР адзначаліся 400-я ўгодкі беларускага друку. Здавалася б, часы тады былі не надта спрыяльныя, але святкаванне вылілася ў папраўдзе агульнаграмадскую акцыю, на якую выдаткоўваліся неймаверныя фінансавыя рэсурсы. Менавіта тады, дарэчы, і былі набыты тыя выданні Скарыны, якія мы сёння маем на Беларусі…
Яшчэ адзін прыклад. Многія памятаюць, з якім размахам прайшоў юбілей Скарыны ў 1990 годзе. Больш за тое: наша рэспубліка, якая тады не мела незалежнасці, здолела заявіць пра сябе нават на міжнародным узроўні.
Алесь ЖЛУТКА: — Памятаю, акурат у той час зайшоў да мяне ў госці адзін знаёмец з Украіны. Слова за слова — прагучала з яго вуснаў такая думка: маўляў, чаго вы, беларусы, вартыя? Вы ж нічога значнага ў культуры не зрабілі. У адказ я моўчкі здымаю з паліцы факсімільныя выданні “Бібліі” Скарыны і Статута ВКЛ (на маё шчасце, яны ўжо паспелі выйсці з друку), даю патрымаць гэтыя фаліянты свайму знаёмаму і кажу: гэта толькі невялікая частка нашых культурных набыткаў. Але, на вялікі жаль, многія праявы нашай багатай спадчыны і дасюль існуюць як бы ў віртуальным выглядзе — рукамі іх сучаснік не памацае.
Віктар СКАРАБАГАТАЎ: — Калі ўжо зайшла гутарка пра Баха … Што спрычынілася да ягонай сусветнай вядомасці? Перадусім, на маю думку, — выданне нотнай спадчыны, бо, як вядома, пры жыцці кампазітара былі апублікаваны толькі паасобныя яго сачыненні. А вось 50 тамоў поўнага Збору твораў Ёгана Себасцьяна, якія выходзілі цягам 75 гадоў стараннямі “Бахаўскага таварыства”, здолелі карэнным чынам змяніць успрыняцце гэтай постаці. Тады ўвесь свет на свае вочы ўбачыў: Бах — і сапраўды геній!
Трэба разумець, што менавіта публікацыя нот кампазітара ўводзіць ягоную музыку ў шырокі выканальніцкі і адукацыйны ўжытак. Прыехаўшы ў Мілан на стажыроўку ў знакаміты “Ла Скала”, я зайшоў у музычную краму і пабачыў там поўны збор твораў Баха — і ў нотах, і ў запісах. А таксама і Моцарта, Бетховена, Шумана… Ці можна сёння з такой лёгкасцю набыць творы знакамітых беларускіх кампазітараў? Пытанне рытарычнае, асабліва калі прыгадаць, што ў нас і пагэтуль няма ніводнага нотнага выдавецтва. А колькі ні кажы “халва”…
Уладзімір АРЛОЎ: — Віктар, можа, вы лепш распавялі б, як вам удалося “раскруціць” на Беларусі постаць Міхала Клеафаса Агінскага?
Віктар СКАРАБАГАТАЎ: — Не толькі мне — у нас ёсць цэлы гурт энтузіястаў. А зроблена і сапраўды вельмі багата. За дваццаць гадоў мы выпусцілі каля 60 выданняў з нотамі беларускіх кампазітараў. І ў мяне няма сумневаў у іх запатрабаванасці, ужо хаця б таму, што выкананне твораў айчынных аўтараў уваходзіць у навучальную праграму музычных школ. Але масавыя наклады энтузіястам, вядома ж, не пад сілу, і таму часта выкладчыкі задаюцца заканамерным пытаннем: дзе ім узяць ноты? Далёка не ў кожнай бібліятэцы іх знойдзеш. У выніку вернутыя імёны па-ранейшаму вядомыя хіба ў вузкім коле…
Уладзімір АРЛОЎ: — Як пісаў некалі Бродскі, паэзіяй цікавіцца добра калі пяць працэнтаў насельніцтва. Класічнай музыкай, думаю, — прыкладна столькі ж…
Ілья СВІРЫН: — Польская моладзь таксама не валіць валам на канцэрты Шапэна, але ж гэтае прозвішча там ведае кожны.
Дзіяна ТРЫСЦЕНЬ: — Як засведчыла праведзенае намі сацыялагічнае апытанне, імя Тадэвуша Рэйтана ў Ляхавіцкім раёне ведаюць 56% з 233 рэспандэнтаў. Думаю, гэта даволі шмат.
Уладзімір АРЛОЎ: — Тое ж самае, напэўна, тычыцца і імёнаў беларускіх кампазітараў, прынамсі, у тых малых гарадах, дзе ладзіць свае фэсты Міхаіл Фінберг…
Анатоль СЦЕБУРАКА: — Каб падрыхтавацца да гутаркі, я правёў невялікае апытанне сярод сваіх студэнтаў: хто для вас нацыянальны герой? Большасць згадала Машэрава, Скарыну, Купалу і Коласа, а таксама — Домрачаву. Каліноўскі, Касцюшка, Рэйтан сустракаліся хіба ў адзінкавых выпадках. Такія вось тэндэнцыі ў маладзёжным асяроддзі…
Алесь СУША: — Не згаджуся, што моладзь у нас інертная або абыякавая. Проста, трэба знайсці з ёй агульную мову. Таму распрацоўваючы цяпер план мерапрыемстваў па святкаванні 500-х угодкаў першай беларускай друкаванай кнігі, мы імкнёмся ўлічыць чаканні самай рознай аўдыторыі. У праграму, што складаецца з соцень мерапрыемстваў, трапяць не толькі навуковыя канферэнцыі, але і віктарыны, конкурсы, канцэрты, пленэры…
Кастусь АНТАНОВІЧ: — Не кожны набудзе фаліянт — пагатоў, непад’ёмныя яны цяпер не толькі па вазе, але і па цане. Іншая справа — магніцік ці нейкі дробны сувенір з выявай таго ж Рэйтана. Ці выпускае нешта падобнае, скажам, Ляхавіцкі дом рамёстваў?
Наталля СКРЫПНІК: — Пакуль не. Але старшыня райвыканкама паставіў ужо перад намі задачу распрацаваць брэндавыя, арыгінальныя сувеніры. Вырашаецца, якая арганізацыя непасрэдна будзе гэтым займацца…
Ілья СВІРЫН: — Партрэты вядомых асоб можна ўбачыць ужо не толькі на паштоўках ці магнітах, — чаго толькі апошнім часам ні робяць… Але ўзнікае пытанне: дзе мяжа?
Алесь СУША: — Напрыклад, завушніцы з класічным партрэтам Скарыны альбо майка, дзе першадрукар трымае куфаль піва… Такія нефармальныя спосабы ўводу “забранзавелай” гістарычнай асобы ў ментальнае поле моладзі асабіста я лічу цалкам дапушчальнымі. Хаця б таму, што яны — працуюць. А старэйшаму пакаленню да гэтых форм трансляцыі культуры належыць ставіцца з разуменнем.
Анатоль СЦЕБУРАКА: — У той жа Польшчы ў гонар гістарычных дзеячаў называюць напоі альбо прадукты харчавання, і трапляючы ў супермаркет, чалавек абуджае сваю памяць пра мінуўшчыну. Чаму б нашым вытворцам не ўзяць з іх прыклад?
Алесь СУША: — Днямі ехаў у тралейбусе “Вітаўт”. Уражвае! Прадукцыя айчынных машынабудаўнікоў, здаецца, не ганьбіць сваю назву. Але падобных прыкладаў у нас і сапраўды зусім вобмаль, хаця гэта эфектыўны спосаб увесці імя героя ў паўсядзённы ўжытак…
Віктар СКАРАБАГАТАЎ: — Ёсць і куды больш звыклыя спосабы. Калі ў Маладзечне адкрыўся помнік Агінскаму, па нейкіх “тэхнічных” прычынах прозвішча кампазітара на ім з’явілася не адразу. І вось, я зладзіў эксперымент. Падыходжу да мінакоў і пытаюся: а каму ж усталяваны “ананімны” помнік? Адна жанчына ажно ўстрапянулася: ды няўжо вы не ведаеце, што гэта Міхал Клеафас Агінскі! Таму калі б помнікі нашым знакамітасцям стаялі на кожным кроку, праблемы з іх “пазнавальнасцю” вырашыліся б самі сабой.
Уладзімір АРЛОЎ: — Нашы суседзі, дарэчы, актыўна карыстаюцца гэтай методыкай. Хто будзе ў Каўнасе, можа ўбачыць пліту ля Музея Чурлёніса, дзе напісана, што там пахаваны літоўскі герой Костас Калінаўскас. Пахаваны ён там, ці не, — гэта яшчэ пытанне, але пліта выглядае досыць пераканаўча. Таму перадусім нам трэба падбаць, каб нашым героям хто іншы не “прырабіў ногі”. І вельмі актуальна гэта акурат у выпадку з Рэйтанам…
Зміцер ЮРКЕВІЧ: — У сучасным польскім друку Тадэвуш Рэйтан згадваецца выключна як вялікі паляк. Часам нават можна сустрэць такую думку: маўляў, і не павінны беларусы клапаціцца пра ягоную памяць…
Іван САЦУКЕВІЧ: — У сённяшніх умовах той, хто не варушыцца, немінуча будзе аўтсайдарам. Таму варта адкінуць уласцівую для нас сціпласць… Вось, напрыклад, у Глыбокім не так даўно быў створаны цэлы бронзавы пантэон герояў гэтага краю. У іх ліку — і адраджальнік іўрыту Эліэзэр Бен-Іегуда. На Беларусі нарадзіліся і многія іншыя знакамітыя дзеячы яўрэйскай гісторыі, аднак ці шмат хто пра іх ведае?
Наталля СКРЫПНІК: — У мяне практычнае пытанне: а як даказаць, што Рэйтан і сапраўды быў ліцвінам, а не палякам?
Зміцер ЮРКЕВІЧ: — Вельмі лёгка! Сапраўды, род Рэйтанаў мае іншаземнае паходжанне — ці то нямецкае, ці то шведскае, але дакладна не польскае. Ды цягам тых некалькіх пакаленняў, якія прайшлі паміж яго з’яўленнем на беларускіх землях і нараджэннем Тадэвуша, ён паспеў глыбока пусціць карані ў нашу глебу — не толькі па духу, але і па крыві. Алгарытм вельмі просты: хлопец бярэ шлюб з дзяўчынай з беларускага шляхецкага роду, тое ж самае робіць і яго сын… Маці Тадэвуша паходзіць з Мінска!
Віктар СКАРАБАГАТАЎ: — Для немцаў не існуе такога венгерскага кампазітара, як Ферэнц Ліст. Для іх ён быў, ёсць і будзе Францам Лістам — вялікім нямецкім кампазітарам. І ваяваць з гэтай нагоды Венгрыя з Германіяй нібыта не збіраюцца. Таму калі нашы суседзі лічаць Міцкевіча выключна польскім паэтам — на здароўе… Галоўнае, каб мы не забываліся, што ён наш суайчыннік. Зрэшты, жыхары Навагрудка, думаю, заўсёды пра гэта памятаюць, бо там усталяваны прыгожы помнік Міцкевічу.
Ілья СВІРЫН: — На нашай сённяшняй сустрэчы няма скульптараў-манументалістаў, і не запрашалі мы іх наўмысна. Натуральна, увекавечанне герояў — перадусім справа рук апошніх. Не ўзнікае сумневу і ў тым, што ў нашай краіне працэс няўхільна ідзе — хай і не тымі тэмпамі, як нам таго хацелася б. Але і прычына тут відавочная: манументальнае мастацтва — гэта вельмі дорага…
Уладзімір АРЛОЎ: — На вялікі жаль, я не магу ўжо запытаць у свайго сябра, светлай памяці Валодзі Жбанава, якім чынам ён знаходзіў сродкі на ўвасабленне ўласных праектаў. Ведаю толькі, што ў ягонай майстэрні “завіслі” тры нерэалізаваныя помнікі, — у тым ліку і Алег Янкоўскі ў вобразе Мюнхаўзена, які меўся з’явіцца ля Дома Кіно. Радэн у Парыжы паставіў толькі тры помнікі, а ў Жбанава — толькі тры засталіся не даведзенымі да ўстаноўкі…
Алесь СУША: — Але ж помнікам можа быць таксама і кніга, і паштовая марка, і вуліца, названая ў гонар той або іншай асобы… Напэўна, менавіта апошняе — самы эфектыўны спосаб увесці імя, так бы мовіць, у масавы ўжытак. Чалавек, які даўно не трымаў у руках хоць якую беларускую кнігу, мімаходзь задаецца пытаннем: “А што гэта за Напалеонава арда такая, і чаму ў яе гонар у маім мікрараёне вуліцу назвалі?” Такім чынам нараджаецца цікавасць да гісторыі…
Віктар СКАРАБАГАТАЎ: — Чытаючы лекцыі пра Станіслава Манюшку, я так абмалёўваю ягоны жыццёвы шлях: нарадзіўся ў рыбгасе “Волма” Чэрвеньскага раёна. Неўзабаве сям’я пераехала ў Мінск, жыла на рагу вуліц Інтэрнацыянальнай і Энгельса… Вядома, усе пачынаюць рагатаць. Але тут, здаецца, плакаць трэба…
Анатоль СЦЕБУРАКА: — У плане тапанімікі дагэтуль дзейнічае нейкі закон інерцыі. Хаця той перыяд, які перажывае наша нацыя, вымагае акурат нечага адваротнага — актыўнасці.
Іван САЦУКЕВІЧ: — Па шчырасці, асабіста я — увогуле праціўнік персаніфікаваных назваў вуліц, бо гэта не наша традыцыя. Куды лепш узнаўляць “імёны” тых урочышчаў, фальваркаў, вёсак, якія раней былі на месцы сучасных мікрараёнаў. Але зразумела, што гістарычных тапонімаў на ўсе выпадкі жыцця не хопіць, асабліва калі гаворка — пра буйныя гарады. І таму метад персаніфікацыі проста непазбежны.
У плане тапанімікі можна вызначыць тры ўзроўні: сталіца, абласныя і раённыя цэнтры. Карта Мінска здатная стаць цэлым даведнікам па беларускай гісторыі. Вуліц у сталіцы — 1 300, і штогод з’яўляецца 20-30 новых. Адпаведна, герояў хопіць на кожную. Іншая справа — раённыя цэнтры. Вядома, іх вуліцы будуць упрыгожваць назвы толькі ў гонар самых вядомых постацей нашай мінуўшчыны — Скарыны, Купалы, Багдановіча, — але перадусім варта звярнуць увагу на тых, хто нарадзіўся менавіта на гэтай зямлі. Прамежкавы ўзровень — абласныя цэнтры.
Адпаведна, вуліца імя такога несумненнага героя першай велічыні, як Тадэвуш Рэйтан, павінна з’явіцца, прынамсі, у трох гарадах: Ляхавічах, Брэсце і Мінску. Што да сталіцы, то гэтае пытанне нашай тапанімічнай камісіяй ужо фактычна вырашана і, спадзяюся, літаральна сёлета такая вуліца з’явіцца. Але, наколькі я ведаю, у Ляхавічах яе няма і пагэтуль…
Дзіяна ТРЫСЦЕНЬ: — Дадзенае пытанне мы вырашаем ужо з мінулага года. Папраўдзе, не думала, што яно спародзіць такія спрэчкі. Разглядалі яго на раённым Каардынацыйным савеце па ахове гісторыка-культурнай спадчыны, потым — на сесіі раённага Савета дэпутатаў… І ніводнага разу не прыйшлі да кансенсусу. У выніку было прынята рашэнне стварыць у музеі, які неўзбаве, спадзяюся, у нас з’явіцца, экспазіцыю, прысвечаную Тадэвушу Рэйтану. Гэта будзе самы мірны шлях вырашэння пытання. Тым больш, музей плануецца адкрыць у будынку колішняга касцёла, фундатарам якога выступілі Рэйтаны…
Алесь СУША: — А на якой вуліцы будзе ваш музей знаходзіцца?
Дзіяна ТРЫСЦЕНЬ: — На вуліцы Пушкіна.
Алесь СУША: — Нічога не маю супраць вялікага рускага класіка, але… Ці мае ён хаця б нейкае дачыненне да гісторыі Ляхавіччыны?
Іван САЦУКЕВІЧ: — Уявіце, што тыя дзясяткі турыстычных аўтобусаў, якія сёння едуць у Мір ды Нясвіж, будуць збочваць таксама і ў Ляхавічы. Чым можа зацікавіць турыста гэты край? Вядома, перадусім знакамітай некалі фартэцыяй, ад якой, на жаль, амаль нічога не засталося, ды сядзібай Рэйтанаў у Грушаўцы. І вось, мы прыязджаем на гарадскую плошчу, аглядаем мемарыяльны знак у гонар крэпасці, а далей рушым па вуліцы Рэйтана да колішняга яго маёнтка. Атрымліваецца цэласны маршрут, і вуліца — адзін з яго пунктаў.
Гэта я да таго, што ў дадзеным выпадку трэба пазбегнуць звыклых для нас памылак ды фармальнага падыходу. Бо вельмі часта вуліцы ў гонар сваіх герояў ствараюць “для птушачкі”, недзе на самым ускрайку горада. І які сэнс? Ці здатная такая вуліца выканаць свой выхаваўчы патэнцыял, ці палепшыць яна ўспрыняцце горада яго гасцямі? Вядома ж, не. Таму варта адразу ўлічваць тыя фактары, якія ў аптымістычнай, спадзяюся, перспектыве будуць працаваць на турыстычны брэнд краю.
Дзіяна ТРЫСЦЕНЬ: — Праблема тут яшчэ і ў тым, што новых вуліц у нас няма. А каб перайменаваць, трэба затраціць немалыя сродкі ды атрымаць згоду людзей, якія там жывуць.
Іван САЦУКЕВІЧ: — З гэтым не паспрачаешся. Чаго вартая адно замена тэхпашпартоў! Але чаму б тады не назваць у гонар Рэйтана хаця б нейкі сквер ці якое іншае месца?
Алесь СУША: — Сталічны праспект, на якім мне ладны час давялося пажыць, толькі за мой не надта доўгі пакуль век двойчы змяняў назву… І неяк усе клопаты шторазу вырашаліся, хаця тычыліся яны дзясяткаў тысяч жыхароў. Чаму ж у Ляхавічах гэта зрабіць немагчыма?
Іван САЦУКЕВІЧ: — Калі Шклоў святкаваў Дзень беларускага пісьменства, савецкія назвы вуліц былі перайменаваны ў гонар Купалы і Коласа. І прыклад такі — не адзіны.
Ілья СВІРЫН: — З адным маім далёкім сваяком здарыўся анекдатычны выпадак. Неўзабаве пасля вайны ён збудаваў драўляны дом у напаўзруйнаваным Мінску, пайшоў рэгістраваць яго… І тут раптам выявілася, што вуліцы, на якой гэты дом стаіць, папросту не існуе. Вынаходлівы чыноўнік зірнуў на каляндар, а ў той дзень акурат была нейкая дата, звязаная з данскім казаком Емяльянам Пугачовым… І вуаля: у Мінску пагэтуль ёсць вуліца Пугачоўская… Не варта нават і казаць, што такі тапанімічны падыход — у корані памылковы ўжо толькі паводле метадалогіі. А памылкі, як мне здаецца, трэба выпраўляць.
Наталля СКРЫПНІК: — Мясцовыя жыхары кажуць: навошта называць вуліцу імем чалавека, які скончыў жыццё самагубствам? Мы тлумачылі, што гэты факт не ўстаноўлены, але...
Алесь ЖЛУТКА: — Палякам гэтая акалічнасць чамусьці не перашкодзіла назваць у гонар Рэйтана сотні вуліц сваіх гарадоў…
Зміцер ЮРКЕВІЧ: — Дый не толькі палякам. Вуліцы Рэйтана некалі былі і ў беларускіх гарадах: Мінску, Баранавічах… Да таго ж, нешта я не чуў, каб жыхары вуліц, названых у гонар Маякоўскага ці Ясеніна, абураліся з гэтай нагоды. А версія пра самагубства Рэйтана — гэта папраўдзе толькі версія, і яна падаецца не надта праўдападобнай. У першым ягоным жыццярысе, напісаным Юліянам Нямцэвічам, згадваецца, што Тадэвуш быў пахаваны ў Ляхавіцкім касцёле, а перад сконам ён меў споведзь. Хаця самагубцаў, як вядома, хавалі не ў храмах, а наогул па-за могілкавым плотам. Але ж міфы пра Рэйтана, замацаваныя ў мастацкай літаратуры, аказаліся настолькі жывучымі, што выкараніць іх цяпер вельмі складана.
Дзіяна ТРЫСЦЕНЬ: — Праціўнікі вуліцы Рэйтана нам задаюць такое пытанне: “А што ён зрабіў для Беларусі?”. Людзі кажуць: у нас цяпер юбілей Перамогі, дык чаму б не назваць вуліцы імёнамі ўдзельнікаў той вайны?
Іван САЦУКЕВІЧ: — Адно аднаму і не супярэчыць! Вялікая Айчынная вайна — гэта частка мінуўшчыны, Рэйтан — таксама… Думаецца, трэба праводзіць асветніцкую работу не толькі сярод моладзі, але і сярод людзей сталага веку, якія не ведаюць гісторыі альбо маюць скажонае і перадузятае яе бачанне. Гэта — не іх віна, але — агульная бяда.
Зміцер ЮРКЕВІЧ: — Ушанаванне памяці Тадэвуша Рэйтана на беларускіх землях пачалося амаль адразу пасля яго смерці. Ужо ў 1790 годзе, паслы-ліцвіны, якія ехалі на Сейм у Варшаву, атрымалі ад навагрудскай шляхты даручэнне ўзняць гэтае пытанне перад каралём. Для жыхароў таго часу грамадскі подзвіг Рэйтана і яго паплечнікаў-ліцвінаў не меў сумневаў. Далей гэты культ рос з кожным годам. Постаць героя ўвекавечвалі ў сваіх творах Міцкевіч, Жавускі ды іншыя знакамітыя літаратары. Больш за тое: імя Рэйтана прагучала ў свой час па ўсім свеце, яно мільгала на старонках газет Парыжа, Амстэрдама, Мадрыда… Прыклад “маленькага чалавека”, які наважыўся паўстаць супраць трох магутных імперый, натхняў вельмі многіх.
Анатоль СЦЕБУРАКА: — Сапраўды, Рэйтан не вельмі ўпісваецца ў той вобраз беларуса, які многімі культывуецца: памяркоўны і гэтак далей… Але гэты вобраз трэба ламаць. Кожны час вымагае сваіх герояў — ці то асветнікаў, ці то ваяроў... І сёння, калі сярод моладзі неабходна прапагандаваць патрыятызм, самаадданае служэнне свайму краю, такія героі, як Тадэвуш Рэйтан, павінны быць у мэйнстрыме дзяржаўнай ідэалогіі.
Наталля СКРЫПНІК: — Але ж некаторыя жыхары Ляхавічаў успрымаюць Рэйтанаў як прадстаўнікоў варожага класа…
Іван САЦУКЕВІЧ: — А вось у Нясвіжы нават перакананыя камуністы з павагай ставяцца да Радзівілаў, хаця некаторыя з іх былі яшчэ тымі эксплуататарамі... Бо дзяржава спарадзіла адпаведную хвалю, аднавіўшы палац ды паркі. І сёння ўсе жыхары горада з гонарам кажуць: “Нашы Радзівілы”…
Анатоль СЦЕБУРАКА: — Альгерд у Віцебску таксама стаў героем дзякуючы ўсталяванню помніка.
Зміцер ЮРКЕВІЧ: — Ёсць дастаткова сведчанняў — у тым ліку і ад старажылаў з Грушаўкі, — што Рэйтаны заўсёды вызначаліся дабрачыннасцю, дапамагалі сялянам, стваралі школы і прытулкі для сірот. Напэўна, гэта так уплывала на нашчадкаў памяць пра Тадэвуша. Мець такога гераічнага продка — не толькі гонар, але і вялікая адказнасць…
Алесь РОДЗІН: — У мяне такая думка: чаму б музей не стварыць у сядзібе Рэйтанаў? Здавалася б, самае для яго месца…
Уладзімір АРЛОЎ: — Алесь, ты ж сам ведаеш адказ на гэтае пытанне: таму, што сядзіба літаральна развальваецца, і нічога там не робіцца…
Наталля СКРЫПНІК: — А вось з апошнім я не пагаджуся. Увага да гэтага аб’екта з боку мясцовых улад і сапраўды павышаная. Неўзабаве вось ізноў выправімся наводзіць там парадак пад час рэспубліканскага суботніка. Будзем і надалей рабіць захады, каб прывесці сядзібу ў належны санітарны стан. Падзялілі яе тэрыторыю на “сферы адказнасці” паміж арганізацыямі раёна — найперш тымі, якія маюць патрэбную тэхніку.
Што ж да кардынальнага вырашэння яе лёсу… Звароты ад ахвотных купіць маёнтак мы ўжо атрымлівалі, але ж прававызначальныя дакументы на яго па-ранейшаму не падрыхтаваны. СВК, на балансе якога знаходзіцца тэрыторыя сядзібы, адмовіўся іх рыхтаваць за свой кошт, бо выдаткі патрэбны немалыя. Урэшце, гаспадарка спыніла выкарыстанне тых двух будынкаў колішняга маёнтка, якія да нядаўняга часу яшчэ выкарыстоўваліся — свіран і хлеў. На дадзены момант вырашаецца пытанне аб прызнанні комплексу безгаспадарчым, але гэтая працэдура па заканадаўстве працягнецца год: раптам з’явяцца тыя, хто мае права ўласнасці на гэты аб’ект? І толькі потым можна будзе ўзяць яго на баланс райвыканкама ды пачаць распрацоўваць дакументацыю.
Зміцер ЮРКЕВІЧ: — На маю думку, якую падтрыліваюць і многія вядомыя асобы, Грушаўка павінна застацца ў дзяржаўнай уласнасці і выконваць тую ж функцыю, што і адноўленыя сядзібы Касцюшкаў ды Міцкевічаў, — мемарыяльнага музея. Гэта — помнік спадчыны нацыянальнага маштабу.
Іван САЦУКЕВІЧ: — Але я не разумею, чаму вы прынцыпова супраць прыватных інвестыцый…
Кастусь АНТАНОВІЧ: — Нядаўна адноўленая сядзіба ў Залессі — у дзяржаўнай уласнасці, але мясцовыя ўлады гатовы перадаць прыватніку асобныя яе часткі — скажам, млын, дзе можна стварыць кавярню. У Грушаўцы таксама шмат аб’ектаў, і некаторыя з іх падаецца мэтазгодным здаць у арэнду.
Зміцер ЮРКЕВІЧ: — Але агульным уласнікам павінна заставацца дзяржава! Прадаць сядзібу прыватніку, для якога ўласны інтарэс на першым месцы — ганебна.
Ілья СВІРЫН: — Думаецца, лёс сядзібы ў Грушаўцы — гэта асобная тэма, таму не будзем далей спрачацца. Галоўнае сёння — каб невялікая арт-суполка імя Рэйтана не зніжала сваёй актыўнасці…
Анатоль СЦЕБУРАКА: — Для Рэйтанаў зямное жыццё ўжо скончылася, ім слава не патрэбна. Іншая справа, што нам, усяму сучаснаму грамадству, патрэбны прыклад гэтых людзей. І калі сумеснымі намаганнямі ўдасца прабіць той мур забыцця, што аддзяляе многія знакамітыя постаці мінуўшчыны, сацыяльны эфект не прымусіць сябе чакаць...
Фота Таццяны МАТУСЕВІЧ
| Падзяліцца |
Комментариев нет:
Отправить комментарий