Цяжар забранзавеласці , Культура , № 15 (1350) 14.04.2018

Цяжар забранзавеласці

№ 15 (1350) 14.04.2018 - 20.04.2018 г

Не так даўно “К” завяршыла публікацыю чарговага цыкла артыкулаў Змітра Дразда. Гэта далёка не першая праца гісторыка-архівіста, якую ён прысвяціў пачынальніку беларускай літаратуры Вінцэнту Дуніну-Марцінкевічу і якая раскрыла чарговую таямніцу радаводу ўсім, здавалася б, яшчэ са школы вядомага літаратара.

На думку Змітра Дразда, над такімі вядомымі асобамі, як той самы Дунін-Марцінкевіч, нібы праклён навісае “цяжар канчатковай вывучанасці”. То бок, колькасць публікацый ды імёны аўтарытэтных даследчыкаў ствараюць вакол аб’екта даследавання своеасаблівую “ахоўную абалонку”. Маўляў, не шукайце тут таямніц, усё ўжо знойдзена да вас. Аднак раптам выяўляецца, што такое ўяўленне не проста галаслоўнае, але і шкоднае, бо адсякае цікавасць новай генерацыі гісторыкаў да пошуку ў дадзеным кірунку. І сведчанне таму — каскад адкрыццяў, якія зрабіў Дрозд усяго за некалькі гадоў працы з архіўнымі дакументамі. Тое самае магу сказаць і пра сябе, але ўжо ў выпадку з даследаваннем такой, здавалася б, усебакова вывучанай постаці, як Міцкевіч.

Аднак ёсць і яшчэ адна распаўсюджаная канцэпцыя, якая і дасюль “вартуе” гістарычныя факты ад пільных даследчыкаў. Яшчэ ў 1930-я польскі лекар і таленавіты публіцыст Тадэвуш Бой-Жаленскі акрэсліў гэтую з’яву тэрмінам “бранзоўцы”. Гэта калі палітыкі, літаратары, журналісты і гэтак далей узносяць на п’едэстал грамадскай думкі не жывога чалавека — з ягонымі сумневамі, а часам і заганамі — але недатыкальнае божышча. Па словах Боя-Жаленскага, першым такім забранзавелым вобразам у Польшчы стаў акурат Міцкевіч.

Гэтая канцэпцыя накладала табу на вывучэнне або абнародаванне сумнеўных месцаў біяграфіі. Адным з пачынальнікаў “табуявання” быў сын паэта Уладзіслаў Міцкевіч. Яго старанны, фанатычны клопат па збіранні і цэнзураванні (выкрэсліваліся словы, радкі, абзацы, знішчаліся лісты, дзённікі і гэтак далей) любой датычнай бацькі дакументальнай спадчыны вядомы міцкевічазнаўцам. Ну, а далей такая практыка падтрымлівалася цэнзурай многіх пільных рэдактараў або самацэнзурай саміх аўтараў — паводле поклічу сэрца. Тым, хто зацікавіўся, можна параіць вельмі важныя для даследчыкаў-міцкевічазнаўцаў артыкулы Боя-Жаленскага, сабраныя ў чацвёртым томе яго літаратурнай спадчыны, які так і называецца: Brazownicy (1956).

Згадка пра гэтыя два бакі медаля тут зусім не выпадковая. Зараз мы пагаворым пра вынікі такіх падыходаў.

Адам Міцкевіч, вядомы і шанаваны ў Беларусі (не кажучы ўжо пра Польшчу) не менш за Дуніна-Марцінкевіча, яшчэ не дачакаўся фундаментальнай навуковай манаграфіі, якая ахапіла б не толькі яго жыццё, але і гісторыю ягонага роду — або хаця б толькі радавод. Няма такой працы ні ў нас, ні ў замежжы. Імёны міцкевічазнаўцаў, якія браліся даследаваць генеалагічнае дрэва паэта не па чутках-плётках, а звяртаючыся выключна да архіўных дакументаў, можна пералічыць па пальцах.

І не памылюся, калі скажу, што найбольш важкі ўнёсак у гэтую справу зроблены за апошнія дваццаць гадоў, прычым суайчыннікамі паэта — беларускімі даследчыкамі. Чаму так? Адказ даволі просты. Масцітым замежнікам падавалася, што адшукаць новыя дакументы проста немагчыма, паколькі ўсё напісанае пра
Адама Міцкевіча можа змясціць не кожная бібліятэка. Ды і “культ асобы” паэта прыпыняў прагу сказаць нешта новае, калі яно магло кінуць цень на светлы вобраз “нацыянальнага прарока”.

Вось гэтым і можна патлумачыць адкрыцці апошняга часу. Нам няма чаго палохацца нейкіх прывідаў з мінулага. Міцкевіч для нас не “божышча”, але проста вялікі зямляк. І перш-наперш — чалавек.

Зміцер ЮРКЕВІЧ

http://www.kimpress.by/index.phtml?page=2&id=15110